Hatay sınırları içerisinde bulunan endemik bitki türleri ilgili yaptığı araştırmalar ile bilinen Antakya Doğa Sanat ve Turizm Derneği Başkanı Dr. Biyolog Samim Kayıkçı Hatay Adaçayı ile ilgili hazırladığı bilgilendirme yazısında; ”Hatay ili, ülkemizde, bitki biyoçeşitliliği açısından özel bir konuma sahiptir. Hatay ili sınırları içinde 128 familya ve 704 cins’e ait 260’si endemik, 2413 bitki taksonu bulunmaktadır.
İlimizin eşsiz florasının ekonomik olarak önem arz eden tıbbi ve aromatik bitkilerinden biri Hatay Adaçayıdır. Hatay Adaçayı, yaz aylarında leylak-mor renkli çiçekler açan, hoş kokulu, çalı formunda, çok yıllık bir adaçayı türüdür. Orman açıklıkları ve kayalık alanlarda yayılış gösterir.
Hatay Adaçayı, ilk kez, Yayladağı ilçe sınırları içerisinde bulunan Keldağ, Kılıçdağı (Arap: Jabel Akra, Roma Dönemi: Cassium) yamaçlarında bir yerleşim yeri olan ve bitkinin bilimsel ismini aldığı “Ain el Aramie” yöresinden toplanarak bilim dünyasına tanıtılmıştır. Bitki, ilimiz ve yakın çevresinde (Osmaniye (Amanos Dağları) ve Komşu ülke Suriye’nin Lazkiye kenti) yayılış gösterir.
Hatay Adaçayının uçucu yağlarının özel bir kimyasal içeriği bulunmaktadır. Uçucu yağlarında en fazla % 42-60 oranında ökaliptol (1,8-cineole), % 9-10 β-pinene ve % 2-16 oranında Camphor (Kâfur) bulunmaktadır. Ökaliptol (1,8-cineole), doğal bir monoterpendir. İzole edilmiş bir bileşik olarak ökaliptol (1,8-cineol), solunum yolu üzerindeki mukolitik ve spazmolitik etkisi ile bilinmektedir. Ayrıca Ökaliptolun astım ve KOAH gibi solunum yolu hastalıklarında terapötik faydalar gösterdiği bildirilmiştir. B-Pinene, birçok bitkinin uçucu yağlarında bulunan, doğal bir monoterpendir. Anti-koagülan, anti-tümör, anti-mikrobiyal, anti-malarial, anti-oksidan, anti-inflamatuar, anti-Leishmania ve analjezik etkiler dahil olmak üzere çok çeşitli farmakolojik aktiviteleri bildirilmiştir. Kâfur, mumsu, kokulu, yanıcı ve şeffaf olan bir terpenoiddir. Kalp ve kan dolaşımı, öksürük, üşütme, bronşit, ve balgama karşı kullanıldığı rapor edilmiştir. Ayrıca romatizma, kas ağrıları, burkulma, morarma ve ezilmeye karşı haricen kullanıldığı belirtilmiştir. Kâfur, ticari olarak satılan soğuk algınlığı merhemi VICKS VAPORUB’un ana bileşenlerinden biridir.
Bazı uzmanlar tarafından adaçaylarında bulunan “thujone” bileşikleri nedeniyle, çok fazla tüketildiğinde, gebelikte yüksek tansiyon ve düşüğe sebep olabileceği belirtilmiştir. Tıbbi Adaçayı (Salvia officinalis) uçucu yağında “thujone” oranı % 65’e kadar çıkabilmektedir. Hatay Adaçayı uçucu yağında ise bu oran sadece % 0-0.3 kadardır.
İlimizde “Kıveysit elğon”, “Pohur” ve “Yara otu” otu olarak isimlendirilen bitkinin, yapraklarından hazırlanan dekoksiyonun, soğuk algınlığı, bronşit, gribal enfeksiyonlar ve diyabet hastalığının tedavisinde kullanıldığı, ayrıca şifalı çay olarak içildiği rapor edilmiştir (Güzel ve ark., 2015).
Hatay Adaçayı, ilimizde doğadan toplanarak en fazla ticareti yapılan adaçayı türüdür. Böyle özel bir bitki türünün “adaçayı” ismiyle ticaretinin yapılması çok üzücüdür. Bu özel adaçayın, hem hak ettiği ismi alması hem de hak ettiği değeri görmesi gerekiyor. Hatay Adaçayının bir an önce coğrafik işaretinin alınması ve katma değeri yüksek bir ürün olarak pazarlanmalıdır. Doğadan toplanıp ticareti yapıldığı için yaşam alanlarındaki durumu çok dikkatli bir şekilde değerlendirilmeli ve bitkinin popülasyonlarına zarar verilmesi önlenmelidir. Bitkinin kültüre alınarak tarımının yapılması, bitkinin korunması, yeterli tedarik ve standardizasyon açısından bir çözüm sunabilir.
Expo 2021 Hatay kapsamında Antakya Expo yerleşkesinde kurulan, ilimizin ve ülkemizin bitki zenginliğini ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtmayı amaçlayan, mevcut içerik ve kapsamda, ülkemizin ilk ve tek Bitki Müzesi’nde, Hatay Adaçayının tanıtımının sağlanması amacıyla çeşitli etkinlikler düzenlenmiş, yurt içinden ve yurt dışından gelen misafirlere Hatay Adaçayı tanıtılmış, hazırlanan çay ikram edilmiştir. İlimizin doğal zenginlikleri tanıtmak ve bu doğal zenginliğin yarattığı ekonomik potansiyelden faydalanmak yerelde ilimiz, genelde ülkemizin ekonomik kalkınmasına önemli katkılar sağlayacaktır.”ifadelerine yer verdi.
